Zelfdoding… een gevoelig onderwerp… ondanks de vele pogingen in de media om dit meer bespreekbaar te maken blijft het toch vaak een taboe gespreksonderwerp in je eigen kring. In Vlaanderen sterven elke dag ongeveer 3 mensen als gevolg van zelfdoding en doen nog eens 27 mensen een poging om hun leven te beëindigen. Zelfmoord is zelfs de belangrijkste doodsoorzaak bij jongeren. Mensen kunnen meestal maar moeilijk begrijpen waarom iemand ervoor kiest om zijn leven te beëindigen.
In dit artikel probeer ik inzicht te geven in de gedachtengang van mensen die twijfelen of het leven wel nog zin heeft. Ik hoop hiermee meer begrip op te bouwen voor mensen die denken aan zelfdoding of al zijn overgegaan tot deze daad zonder het goed of af te keuren. Mensen reageren vaak eenzijdig negatief wanneer iemand die ze kennen tot zelfdoding is overgegaan. Hoe durft hij of zij! Of: hoe egoïstisch! Deze reacties stemmen meestal uit onmacht en eigen onrechtvaardigheidsgevoel.
Ik ben geen arts, noch psycholoog. Wat ik hier schrijf zijn enkel mijn persoonlijke inzichten waarmee ik mensen op een andere manier wil doen nadenken over dit gegeven.
Ik zie zelfdoding zelf niet echt als een vrije keuze maar eerder als een soort dwang. Deze dwanggedachte komt vanuit een gevoel dat er geen uitweg meer is om uit het onmenselijk lijden te raken. Zelfdoding is zelden een impulsieve daad. Het is een gedachte die dikwijls al jaren aanwezig is en een opstapeling is geworden van nare ervaringen die meestal hebben geleid tot fysieke en/of mentale chronische pijn. De weerbaarheid van ieder mens heeft zijn grenzen en net omdat we een soort zijn die is opgevoed met de gedachte dat het leven zeer kostbaar is en iets is waar we zeer dankbaar moeten voor zijn gaan we telkens tot het uiterste tot we crashen.
Verschillende factoren kunnen een rol kunnen spelen bij het groeien van de gedachte aan zelfdoding. Het kan het gevolg zijn van een traumatische ervaring, een verlies, het kan ook het gevolg zijn van langdurige pijn door een ongeval of ziekte waardoor men beperking ervaart om te kunnen genieten van het leven, het kan het gevolg zijn van een misbruik of een laag zelfbeeld etc.
Wat ook de oorzaak is, het is zeker een hopeloos gevoel, een gevoel dat je een last bent voor jezelf en voor je omgeving. Het voelt als ondraaglijk lijden dat constant aanwezig is, alsof je in een hoekje geduwd wordt. Je zit vast, je hebt het gevoel geen weg meer uit te kunnen en je kampt met een groot onzekerheidsgevoel. Het is een immens verdriet dat niet meer ventileerbaar is nadat de meeste tranen zijn opgehuild en je enkel leegte voelt.
Wie zelfmoordgedachten heeft leeft al een tijdje liever in het donker dan in het licht.
Wie zelfmoordgedachten heeft leeft al een tijdje liever in het donker dan in het licht. Letterlijk en figuurlijk doet de zon pijn en ook het zien van mensen die levenslustig en positief in het leven staan. Niet dat ze hen dat niet gunnen maar het lijkt zo onrechtvaardig dat zij zo moeten lijden terwijl het leven van anderen gewoon doorgaat.
Mensen die zo ver zijn afgedaald op de trap van levenslust beginnen zich meer en meer te onttrekken uit het sociale leven en vereenzamen. Ze willen geen confrontatie meer met mensen die schijnbaar een zorgeloos leven lijden. In het begin doen ze nog hun best om een masker op te zetten om hun omgeving niet te belasten met hun slecht gevoel. Dit kost echter een pak energie waar ze nadien van moeten bekomen. Enkel tegen de mensen die ze het liefste zien laten ze hun ware stemming zien. Dit wordt vaak niet goed begrepen want waarom moeten zij die hen net het liefste zien beperkt worden op hun geluksgevoel? Het leidt dikwijls tot heftige discussies die voor de persoon die ongelukkig is alleen maar een grotere bevestiging is dat ook de relatie met partner of andere geliefden bedreigd wordt door zijn schuld.
Dit kan tot gevolg hebben dat er een moment komt dat ook dat enige ventilatiekanaal geen optie meer is en de persoon zich ook in die relatie zal beginnen terugtrekken. Hierdoor groeit uiteraard het gevoel van zich alleen te voelen nog meer, alsof je aan je lot wordt overgelaten. Dit leidt dan vaak tot angst dat de partner hem/haar als een last en mislukkeling zal zien waardoor de omgeving waarin de partner functioneert buiten de relatie een bedreiging wordt.
Niets is nog voldoende om dat beetje vertrouwen te vinden dat het leven de moeite maakt. De angst om ook in de menselijke relatie teleurgesteld te worden zorgt er dikwijls voor dat hij of zij de eer aan zichzelf wil houden om niet nog meer gekwetst te worden en overgaat tot de wanhoopsdaad. Dit lijkt dan egoïstisch voor de omgeving maar probeer je toch eens in de plaats te stellen. Als je ziet dat je partner er ook onder lijdt en je beseft door jouw eigen situatie dat elk mens zijn grenzen heeft… Je weet dat mensen gepreconditioneerd zijn door moeder natuur om zelfbeschermend te zijn op de kritieke punten in het leven wanneer welbevinden, gezondheid of geluk worden bedreigd. Dit zelfbeschermingmechanisme verdrukt soms het zorgzaamheidsgevoel en liefdesgevoel voor anderen.
Door dit besef groeit de angst dat de liefde die je partner voor jou voelt niet sterk genoeg zal zijn om niet te twijfelen aan de relatie, dat hij of zij zal kiezen voor zelfbescherming en zelfbehoud en de relatie zal verbreken om het gevaar te vermijden ook meegesleurd te worden in de complete duisternis.
Die onzekerheid om straks verlaten te worden en ook nog eens teleurgesteld te worden in de nog enige houvast die rest, je liefhebbende partner die jou de liefde voor het leven beloofde in goede en slechte tijden, dat conflict wil je niet ook nog eens meemaken in al je lijden dus vind je dat je alle recht hebt om die eer aan jezelf te houden. Enerzijds uit angst en anderzijds uit woede, want hoe sterk kan het geloof in het goede nog zijn als je al zo lang met het slechte hebt moeten leven?
Voor mensen die geen vaste levenspartner hebben kan dit gevoel ook gelden maar dan naar hun naaste omgeving. In een kind-ouder relatie kan dit gevoel ook opspelen want ook daar kan de relatieverhouding zo sterk zijn dat beide partijen ook bang zijn om elkaar teleur te stellen.
Niemand gaat zo maar van vandaag op morgen over tot zelfdoding. Het is een proces dat groeit door de jaren maar toch kan het soms ook heel snel gaan wanneer de traumatische ervaring een zo overweldigende, bedreigend en teleurstellende impact heeft dat er een enorm verstikkende hopeloosheid voelbaar is die het zelfbeschermingsgevoel waarmee we door moeder natuur geconditioneerd zijn neutraliseert. Dergelijke momenten blokkeren alle realiteitsbesef van levenswaardigheid en levensrecht en comprimeren het tot een korte fatalistische impulsreactie.
Er zit een zeker herkenbaar gedachtenpatroon in het zelfdodingsproces al kan dit soms wel wat afwijken omdat er dagelijks veel impulsen bij een mens binnenkomen die reacties kunnen versnellen of vertragen, maar mijn inzicht leert me dat er wel een viertal stadia zijn vooraleer iemand echt op het randje van de daad staat.
Eerst heb je een immens verdrietige periode door pijn en teleurstelling. Wanneer deze te lang duurt omdat er geen verbetering komt in de situatie ontstaat er verbittering en ongeloof gevolgd door een periode van woede en afzet. Dit kost een pak energie die er eigenlijk al lang niet meer is. Vervolgens ontstaat er een schuldgevoel en een zekere gelatenheid, de leegte. In deze leegte is niet veel meer voelbaar en er ontstaat een onverschilligheidsgevoel. Dit wordt door de omgeving soms onterecht aangevoeld alsof het beter gaat. Net dan staat de persoon in kwestie dikwijls voor het randje en is alle weerstand en rede die kan voorkomen dat deze persoon overgaat tot de daad weg.
Het laatste stadium is heel herkenbaar, tijdens het laatste stadium valt alle zin weg en geeft de persoon in kwestie niets meer voor zijn eigenheid. Zaken die normaal voor hem zo typerend waren lijken verdwenen. Dit kunnen heel eenvoudige gewoontes en gedragingen zijn zoals drinken uit een lievelingsglas, het dragen van een lievelingskledingsstuk, geen belang meer hechten aan hygiëne of vaste gebruiken, geen zin meer hebben om naar een plek te gaan die ééns zoveel betekende… Alles wat iets meer betekenis gaf aan het leven en zorgde voor die extra sprankel levenslust proberen ze nu te verbannen en te ontwijken.
Normaal is het afstand nemen van materialisme op zich een goeie zaak, een teken van wijsheid maar bij iemand die diep ongelukkig is, is dat geen goed teken. Dit kan mogelijk een signaal van afscheid zijn. Een opvallende gedragsmarker die constant door alle stadia loopt en steeds sterker wordt is dat de persoon in kwestie zich steeds meer terug zal trekken uit het sociale leven en meer als een eenzaat zal beginnen leven.
Depressiviteit hoeft geen symptoom van zelfdoding te zijn, niet alle mensen die zelfdoding plegen zijn depressief. Hiermee wil ik niet zeggen dat depressie nooit aanwezig is en wanneer ze het doen wel in een depressieve bui zitten. De meeste mensen die tot zelfdoding overgaan willen dit eigenlijk echt niet en houden hoe raar het ook is dikwijls echt wel van het leven. Het is net omdat ze zo verlangen om te kunnen genieten van de mooie dingen in het leven en hen dat naar hun gevoel onmogelijk wordt gemaakt dat ze niet meer omkunnen met dat intense conflict. Het moeten missen van eenvoudig geluk dat ongrijpbaar lijkt doet psychisch zo veel pijn dat ze maar één uitweg meer zien en dat is niets meer kunnen en moeten voelen door in de dood te gaan.
Het proces om van zelfdodingsgedachten naar zelfdoding te gaan kan een heel lang proces zijn. Eer een mens alle weerstand verliest tegen het toegeven aan de drang om een einde maken aan zijn leven gaan er heel wat ups en downs voorbij. Jezelf van het leven beroven is echt niet eenvoudig, het is ongemeen hard en gaat in tegen alle instinct van hoe we in het leven zijn gezet. Een mens heeft altijd een natuurlijk levensinstinct om zichzelf kost wat kost in leven te houden en zichzelf te beschermen tegen pijn en ontering. Je moet verdomd hard zijn en wellicht niet meer 100% bewust aanwezig genoeg om die weerstand en angst te doorbreken. Enkel een te groot onrechtvaardigheidsgevoel tegenover de te lang durende pijn en een groot gevoel van machteloosheid kan het brein met de zelfdodingsgedachte conditioneren tot ze zo allesoverheersend is dat het einde als een bevrijding voelt.
Je kan niet alle problemen oplossen maar niet alle problemen hoeven opgelost te worden. Een genuanceerd inzicht op de situatie met voldoende oprecht medeleven kan voldoende verzachting brengen om een uitzichtloze situatie beter te kunnen verdragen. Geef iemand het geloof dat tijd nog verandering kan brengen en dat het terugvinden van levenslust soms niet meer is dan het weer toe te laten.
Maak de dood bespreekbaar maar zeg dat ze de enige piste is die je niet zelf moet bezoeken omdat ze met alle zekerheid op een dag zal komen en wellicht verlossing zal brengen voor het lijden van de opgeleefdheid of als verschrikkelijk lot. Het leven hangt aan de dood en de dood hangt aan het leven maar zolang er nog voldoende liefde is het zelf inruilen van het leven voor de dood een te grote verspilling van het bewustzijnsmoment van het zijn met het grote waardigheidsgevoel van het recht om het leven op te kunnen leven.
Blijf praten met elkaar en blijf samen zoeken naar een uitweg. Bijna alle problemen zijn op te lossen en zijn zelfs meestal maar bijzaak bij de essentie van het waardig kunnen bestaan als mens. Enkel gezondheid, het grootste levensbelang kan de beperking van het levenswaardigheidsgevoel zo sterk op de proef stellen dat de doodswens niet meer weg te praten valt en toch…zo lang er altijd nog een sprankeltje hoop op een onverwachte ommekeer mogelijk is kan er met voldoende wilskracht weer wat levenszin groeien.
Wie kiest om uit het leven te stappen kiest niet om te sterven maar om dood te zijn, net om het sterven niet meer te moeten voelen
Dat is de gedachte die speelt, het veel te lang moeten voelen dat je levend stervende bent door de fysieke en mentale pijn die al het geluksgevoel van het hart aanvreet tot het de ziel zodanig gevoelloos maakt dat de angst voor de dood minder groot wordt dan de angst om zo verder te moeten leven.
Het terugvinden van een betere connectie met de zin van het leven is niet eenvoudig als je zo diep in de put zit en de zon al lang niet meer ziet schijnen. Cellbuilding meent dat het belangrijk is om te proberen connecteren via drie contactpunten om al je gevoelens te kunnen ventileren en te leren begrijpen.
Deze drie contactpunten zijn…
Praten – praten helpt altijd, zoek een vertrouwenspersoon of een therapeut
Schrijven – schrijf het van je af, het is een manier om te reflecteren, zet jouw gevoelens op papier
Bewegen – bewegen is loslaten en liefst bewegen in de natuur, ga wandelen, fietsen, sporten indien mogelijk
Het doel van deze drie contactpunten is connecteren met het de essentie, met de eenvoud van het leven en om te leren relativeren om meer rust te vinden in het denken over het zijn en over wat zin heeft en wat niet.
Misschien wel maar meestal niet voor mensen die aan zelfdoding denken. Voor mensen met zelfdodingsgedachten gaat het over een wanhoopsdaad, geen uitweg meer zien. Dit is vaak eerder een tegenreactie uit onbeholpenheid en het gevoel bedrogen te zijn door het leven. Er is eigenlijk geen berusting in het slecht voelen en men kiest of wordt gedwongen om het afscheid niet voor te bereiden en het in een mooi kader te steken alsof het dan lijkt om er vrede mee te hebben want dat hebben deze mensen meestal niet. Het hoeft geen mooi verhaal te worden met een goed einde, dat gunnen ze de omgeving of God niet. Diep vanbinnen zijn deze mensen eigenlijk niet klaar met het leven, wel met de situatie waarin ze verkeren. Ze voelen meestal veel woede omdat ze zich bedrogen voelen door het leven. Het is niet ‘zo op die manier’ goed voor hen, het is omdat ze naar hun gevoel niet anders kunnen en zich verplicht voelen.
Het liefst willen ze alleen sterven omdat ze al lange tijd het gevoel hebben er alleen voor te staan. Niemand kan hen echt helpen, of zo ervaren zij het. Mensen zijn al te vaak eerder egoïstisch en tonen slechts een oppervlakkig medeleven dat niet verder schijnt te reiken dan tot waar hun eigen comfort er onder zal lijden. Ze leven hun leven verder zonder eigenlijk echt om te kijken en vanaf ze hun rug naar de persoon in kwestie draaien stopt de inleving. Dit komt dan over alsof het leven echt verwaarloosbaar is en hun aanwezigheid eigenlijk niet veel voorstelt.
Wanneer het over fysiek ondraaglijke pijn gaat kiezen sommigen toch voor begeleide zelfdoding maar zeker ook niet altijd. Het hangt af van hoe groot het onrechtvaardigheidsgevoel is en in welke context de fysieke pijn beperkend is om de betekenis van het leven in te vullen. Hoe sterk de persoon zijn geluk en waardigheidsgevoel afhankelijk is van zijn fysiek om zich volwaardig mens te voelen.
Men denkt soms dat wie over zelfdoding spreekt of insinueert het te zullen doen dat eigenlijk niet meent. Ik ben het hier niet mee eens. Wie er regelmatig over spreekt is er wel degelijk op één of andere manier mee bezig. Dit geeft aan dat er al twijfels groeien over de zin van alles. Neem dit dus altijd ernstig, zeker wanneer deze persoon in een serieuze conflictsituatie zit. Op het moment dat hij of zij er nog over praat en zich toegankelijk opstelt is er nog tijd om hem of haar tot andere inzichten te brengen. Ze vragen aandacht en willen ernstig genomen worden. Dit gevoel weglachen of zoals sommigen doen het gebruiken om uit te dagen en te zeggen dat ze het toch niet menen of niet zouden durven kan het zaadje in het brein sneller laten kiemen.
Praten helpt en hoe sneller je inziet dat iemand zich echt ellendig genoeg voelt om over zelfdoding na te denken, hoe meer kans je nog maakt om deze persoon op andere gedachten te brengen. Hoe langer iemand alleen zit met zijn gevoelens hoe dikker de muur zal worden die hij optrekt en hoe moeilijker het zal worden om die te doorbreken.
Wie vragen heeft over zelfdoding, kan anoniem contact opnemen met de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be
